ही माझी आवडती गझल आहे. तिचा मराठीत अर्थ मी ChatGPTला विचारून मिळवलेला आहे. अतिशय खोल अर्थ या गझलचा आहे. अर्थानंतर गुलाम अली, आशा भोसले व तान्या वेल्स यांच्या आवाजात त्यांनी गायलेल्या या गझलच्या तीन तीन व्हिडिओच्या लिंक दिलेल्या आहेत. तुम्हालाही नक्की आवडेल.
हैरतों के सिलसिले सोज़-ए-निहाँ तक आ गए हम तो दिल तक चाहते थे तुम तो जाँ तक आ गए
उन की पलकों पर सितारे अपने होंटों पे हँसी क़िस्सा-ए-ग़म कहते कहते हम यहाँ तक आ गए
ज़ुल्फ़ में ख़ुशबू न थी या रंग आरिज़ में न था आप किस की आरज़ू में गुल्सिताँ तक आ गए
ख़ुद तुम्हें चाक-ए-गरेबाँ का शुऊ’र आ जाएगा तुम वहाँ तक आ तो जाओ हम जहाँ तक आ गए
ChatGPT कडून मराठीत घेतलेला अर्थ –
“हैरतों के सिलसिले” या वाक्याचा मराठीत अर्थ असा होतो:
हैरतों – आश्चर्य, अचंबा, गोंधळलेल्या भावना
सिलसिले – मालिका, सतत सुरू असलेला क्रम
एकत्र अर्थ:
“आश्चर्यांची मालिका” किंवा “गोंधळलेल्या भावना सतत उलगडत जाण्याचा प्रवाह”
ही गजल भावनांनी ओथंबलेली आणि गूढ अर्थांनी भरलेली आहे. चला, ती मराठीत समजून घेऊया:
—
मूळ गजल:
हैरतों के सिलसिले सोज़-ए-निहाँ तक आ गए
हम तो दिल तक चाहते थे तुम तो जाँ तक आ गए
अर्थ:
आश्चर्याचे आणि दुःखाचे प्रवाह आतल्या आतल्या वेदनांपर्यंत पोहोचले,
आम्ही फक्त हृदयापर्यंत जावं अशी इच्छा केली होती, पण तुम्ही तर आत्म्यापर्यंत (प्राणांपर्यंत) पोहोचला आहात. स्पष्टीकरण:
कवी सांगतो की त्याच्या भावना फक्त हृदयापर्यंत मर्यादित होत्या, पण समोरच्याची साथ इतकी गहिरा झाली की ती त्याच्या जिवाच्या गाभ्यात पोहोचली. हे प्रेमाची, वेदनेची आणि त्यागाची पराकाष्ठा दाखवते.
—
उन की पलकों पर सितारे अपने होंटों पे हँसी
क़िस्सा-ए-ग़म कहते कहते हम यहाँ तक आ गए
अर्थ:
त्यांच्या पापण्यांवर तारे आहेत आणि आमच्या ओठांवर फक्त हसू,
दुःखाची कहाणी सांगता सांगता आम्ही इथपर्यंत (या अवस्थेपर्यंत) आलो आहोत. स्पष्टीकरण:
समोरच्याच्या आयुष्यात चमक (तारे) आणि आनंद आहे, पण कवीने स्वतःच्या ओठांवर खोटं हसू ठेवून आपल्या दुःखाची कहाणी लपवली आहे. दुःख व्यक्त करता करता त्याच्या भावनांचा प्रवास कुठेतरी खोलवर जातो, जिथे त्याने स्वतःला हरवून टाकलं आहे.
—
ज़ुल्फ़ में ख़ुशबू न थी या रंग आरिज़ में न था
आप किस की आरज़ू में गुल्सिताँ तक आ गए
अर्थ:
कदाचित तिच्या केसांत ती पूर्वीची सुगंध राहिली नाही, किंवा गालांवर आधीचा तो रंग राहिला नाही,
तरीही तुम्ही कोणत्या इच्छेच्या मागे हे फुलांच्या बागेपर्यंत (गुलिस्तांपर्यंत) पोहोचलात? स्पष्टीकरण:
कवीला प्रश्न पडतोय की समोरच्याने ज्या सौंदर्याची ओढ घेतली, त्यात आता तीच जादू उरली नाही. तरीही, तो कोणत्या आशेच्या मागे इतका दूरवर निघून गेला? हा प्रश्न प्रेमाच्या अंधळ्या आकर्षणावर मार्मिक भाष्य करतो.
—
शेर:
“ख़ुद तुम्हें चाक-ए-गरेबाँ का शुऊ’र आ जाएगा
तुम वहाँ तक आ तो जाओ हम जहाँ तक आ गए”
शब्दांचा अर्थ:
चाक-ए-गरेबाँ – आपल्या कपाळावरची (किंवा अंगावरील) वस्त्र फाडणे; हे दुःखाच्या अत्युच्च स्थितीचे प्रतीक आहे.
शुऊ’र – समज, जाणीव, बुद्धी
वहाँ तक – त्या ठिकाणी
जहाँ तक – जिथे आम्ही पोहोचलो आहोत
—
मराठीत अर्थ:
“तुम्हीही त्या अत्यंत वेदनादायी अवस्थेची जाणीव स्वतःहून करून घ्याल,
फक्त एकदा तरी त्या ठिकाणी पोहोचून तर बघा, जिथे आम्ही पोहोचलो आहोत.”
—
स्पष्टीकरण:
कवी इथे एकप्रकारे आव्हान देतोय — तो सांगतो की ज्याने हे दुःख अनुभवलं नाही, त्याला त्याची खोली समजणार नाही. “चाक-ए-गरेबाँ” म्हणजे दुःखाने ओढून ताणून कपडे फाडण्याची जी अवस्था असते, ती केवळ बाह्यरूप नसून अंतरिक वेदनेचं प्रतीक आहे. कवी म्हणतो, “तुम्ही जर आमच्यासारख्या दुःखाच्या गहिऱ्या टप्प्यांपर्यंत पोहोचला, तर तुम्हालाही ही वेदना काय असते हे कळेल.”
ही ओळ प्रेम, त्याग, आणि वेदनेच्या टोकाला नेऊन ठेवते. कवी त्याच्या दुःखाच्या गाभ्यात पोहोचला आहे आणि समोरच्याला सांगतो की, तो देखील तिथपर्यंत पोहोचला तर त्याला खरी जाणीव होईल की हे दुःख किती खोल आहे.
—
संपूर्ण गजलचा सारांश:
ही गजल प्रेम, वेदना, त्याग आणि अस्वस्थतेचा प्रवास मांडते. कवीने आपली भावनांची पराकाष्ठा दाखवत समोरच्याच्या आनंदासाठी स्वतःचे दुःख लपवले आहे. प्रेमात मिळवण्यापेक्षा हरवण्यात अधिक सौंदर्य आणि अर्थ असतो, हे ती गजल सुचवत राहते.
गुलाम अली –
https://youtu.be/ax_6pHBurI4?si=6kemLo8vga8SiQ5X
आशा भोसले – https://youtu.be/-oqZXNGYLRg?si=QZ3mKCIDwhdMi8c_
तान्या वेल्स – https://youtu.be/aa45GcQZTJ8?si=3hwkxhHRtdGUMINE
